ĐIỀU TRỊ MỤN TRỨNG CÁ CHUẨN Y KHOA DA LIỄU

(Acne vulgaris: Overview of management)

( Bản cập nhật 2022 – Uptodate 2022)

Mụn trứng cá (Acne Vulgaris). Hmm..không cần phải nhắc nhiều nữa vì nó là vấn đề quá quen thuộc rồi các bạn nhỉ. Nhìn vậy thôi chứ mấy em Mụn trứng cá này làm khổ hết bao nhiêu bạn, lấy hết độ tự tin rồi còn đâu. Chúng mình phải tìm cách xóa sổ chứ sao để nó hành hoành mãi vậy được nhỉ. Vậy “triệt hạ” mấy ẻm sao cho hiệu quả nhất đây??

Câu trả lời là diệt mấy em đó theo style “Chuẩn y khoa” nhé.

Hằng ngày, các bạn có thể gặp hàng trăm quảng cáo về trị mụn “Chuẩn y khoa” trên Facebook, Tiktok...Khái niệm “Chuẩn y khoa” hiện giờ đang lấy ra để thương mại, chiêu trò marketing nhiều hơn là bản chất đúng của nó. Vậy nên nếu bạn muốn hướng đến việc điều trị “Chuẩn y khoa” thế giới thì đừng bỏ qua bài viết này nha.

Bài viết hơi dài và nhiều thuật ngữ chuyên môn nhưng team ½ sẽ cố gắng viết thật dễ hiểu. Khi bạn hiểu đúng mới chọn đúng phác đồ điều trị được.

Order mấy bạn làm ly trà sữa rồi mình kể cho các bạn nghe cách "Điều trị mụn trứng cá theo chuẩn y khoa" hén (Just kidding! Uống xong nó bùng mụn mình trị cũng vừa đẹp ^^)

Đầu tiên thì theo mọi người nghĩ CHUẨN Y KHOA là sao nè?

Hmm.. thì y khoa có sao thì làm chuẩn vậy hả? Đúng rồi đó hehe. Nói một cách cụ thể hơn là làm chuẩn theo các nghiên cứu khoa học có độ uy tín cao trên thế giới, hay còn gọi là điều trị mụn trứng cá theo y học chứng cứ. Tức là các Bệnh viện hàng đầu thế giới sẽ thực hiện nhiều nghiên cứu lâm sàng gồm hàng trăm ngàn bệnh nhân bị mụn trứng cá từ các mức độ từ nhẹ tới nặng, chia ra thành nhiều nhóm khác nhau, điều trị với các thuốc khác nhau rồi sau đó thống kê tỉ mỉ để xem là thuốc nào điều trị hiệu quả nhất, các tác dụng không mong muốn có thể gặp và cách xử lí nếu gặp ra sao. After all, họ đưa ra guideline điều trị dựa trên các nghiên cứu lâm sàng đó.

Thế nhưng hiện nay team mình thấy mấy bạn trị mụn theo kiểu nghe đứa bạn kể là “Tao dùng thuốc này ổn áp lắm nè” hoặc tham khảo Routine điều trị của những bạn trên mạng. Câu chuyện nằm ở chỗ nếu ai cùng điều trị giống nhau thì bạn nghĩ thế giới cần làm nhiều nghiên cứu để làm gì? Đi sâu hơn thì mụn trứng cá có nhiều loại nên phương pháp điều trị kết hợp với tiểu sử bệnh lí của da nên phương pháp điều trị sẽ hoàn toàn khác nhau.

Trước khi đi sâu vào điều trị mụn trứng cá chuẩn y khoa mình cùng xem thế giới mụn trứng cá như thế nào nhé .

I/. CƠ CHẾ HÌNH THÀNH MỤN TRỨNG CÁ

1/ Cơ chế hình thành mụn trứng cá:

Chắc các bạn ai cũng nhớ ngay tới vùng mặt. Ủa rồi ngoài mặt còn ở chỗ nào không ??

Có chứ: mình cũng nghe nhiều bạn bán than chuyện mụn mọc ở lưng, ngực, 2 bên cánh tay nữa nè. Mà mắc mớ gì da thì bao phủ cả cơ thể mà bị có mỗi chỗ đó, để mình bật mí cho bạn nghe: lỗi là do mấy bác "tuyến bã nhờn", ở mấy vùng trên thì mấy bác "bã nhờn" mua sổ hộ khẩu rồi đóng đô đông đúc ở đó rồi lúc khó ăn khó ở bác đẻ ra "chất bã nhờn" nhiều hơn, mà thải ra nhiều đã đành cái cửa thoát ra còn bị kẹt nữa (kiểu như giờ cao điểm, xe thì đông mà cửa thì bị khép lại ấy). Cái cửa bị kẹt này là do hiện tượng "tăng sinh tế bào sừng ở cổ nang lông". Thế là 2 ba má kết hợp sinh ra đứa bé gọi là mụn đầu trắng, rồi đang trắng đẹp vậy mắc gì đen, lỗi là khi lớp da ngoài cùng không còn che chở cho ẻm mụn đầu trắng bị rách thì "chất bã nhờn" được hít thở khí trời, tưởng được hóng gió mà ai ngờ thành đen thui, lý do nó bị không khí oxi hóa mất tiêu.

Chuyện chưa dừng lại ở đó à nha, lại xuất hiện một nhân tố mới có tên là vi khuẩn Cutibacterium- C. acnes (da ai cũng có nha). Anh này chuyên gia cư trú trong tuyến bã của nang lông, thông thường anh cũng chung sống hòa bình mà không có vấn đề gì.

Trong y văn cũ tụi mình đọc khi anh C.acnes sinh sôi nảy nở với số lượng nhiều kết hợp với sự tăng tiết tuyến bã và tắc đầu ra do dày sừng quanh cổ nang lông thì sẽ có hiện tượng Viêm nè. Từ đó chúng ta có thể thấy thêm mụn sẩn, mụn mủ. Khi cấu trúc nang lông bị phá vỡ thì sẽ hình thành nên mụn bọc, và một số ít trường hợp có thể hình thành nang mụn.

Trong y văn mới mà team ½ đọc để update thì nếu hệ C.acnes (bao gồm IA1, IA2, IB, IC, II, III) này mất cân bằng thì sẽ gây ra mụn trứng cá. Cụ thể sự mất đa dạng dưới Type C. Acnes với tỷ lệ phylotype IA1 chiếm ưu thế (55% đến 68%) trong khi phylotype IB và II giảm. Sự phát hiện này giải thích cho những trường hợp khi soi da, có mấy bạn hệ C.acnes tăng trưởng nhưng vẫn không bị mụn. Đơn giản vì nó vẫn cân bằng ^^!

2/ Phân loại mụn trứng cá

Mụn trứng cá có thể phân ra thành 2 nhóm chính :

- Mụn không viêm (Noninflammatory): Mụn đầu trắng, mụn đầu đen

- Mụn viêm (Inflamed): Mụn sẩn, mụn mủ, mụn bọc, mụn nang

Mà tại sao phải tìm hiểu phần này kĩ làm gì nhỉ, à thì hiểu được cơ chế hình thành mấy em mụn thì chúng ta sẽ có hướng giải quyết mấy ẻm thôi. Như vậy tất cả các phương pháp điều trị mụn sẽ giải quyết 4 vấn đề như mình đã đề cập ở trên nè:

1. Giảm tăng sinh tế bào sừng ở cổ nang lông ( để không gây bít tắc, làm ứ đọng chất bã nhờn)

2. Giảm tiết chất bã nhờn

3. Ức chế sự nhân lên của anh vi khuẩn Cutibacterium

4. Giảm viêm

Bây giờ các bạn cùng team ½ chi tiết về cách điều trị mụn nhé:

II/ PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ MỤN CHUẨN Y KHOA:

1. Đánh giá trước điều trị:

Bước này thì các bác sĩ da liễu sẽ thăm khám xem loại mụn (mụn đầu trắng, đầu đen, mụn viêm, mụn bọc hay mụn nang), số lượng, mức độ nặng ra sao, có tình trạng gì kèm theo không (sẹo rỗ do mụn, thâm hay thâm đỏ do mụn) và một vài yếu tố kèm theo như chế độ ăn uống, tình trạng căng thẳng của các bạn nè. Ngoài ra kết hợp thăm khám tiền sử bệnh cũng được đội ½ điều tra cực kì chi tiết, khâu này rất là quan trọng, vì để đưa ra phương pháp điều trị đúng đắn thì gần như là dựa cả vào khâu này cả.

2. Phân loại và điều trị:

2.1/Phân loại:

a/. Mụn mức độ nhẹ, vừa:

- Phân bố rải rác, nhỏ (<5mm), mụn đầu đen, đầu trắng hoặc mụn viêm và mụn mủ mà không có sẹo kèm theo

- Bị trong một vùng da giới hạn, hẹp

- Không có mụn bọc

- Không có các vùng mụn nằm sát nhau tạo thành một diện tích rộng

b/. Mụn mức độ trung bình, nặng:

- Mụn nhiều nhìn rõ nổi bật bao gồm nhiều mụn đầu trắng, đầu đen hoặc mụn viêm, mụn mủ

- Có mụn bọc

- Bị ở nhiều cùng cơ thể khác nhau với nhiều thương tổn

- Kèm theo sẹo

2.2/ Điều trị:

Đọc và hiểu phần này xong thì sẽ hết mụn nhưng chuyển qua bệnh đau đầu ha ^^.

Thuốc trị mụn thì gồm 2 loại chủ yếu là thuốc thoa và thuốc đường uống.

Một nguyên tắc nho nhỏ mà các nghiên cứu luôn khuyến cáo là đối với mụn mức độ nhẹ, vừa thì thuốc thoa luôn là sự ưu tiên hàng đầu. Nghĩa là thuốc uống chỉ được cân nhắc khi dụng khi tình trạng mụn mức trung bình nặng hoặc đáp ứng với thuốc thoa không như mong đợi nè.

a/. Mụn mức độ nhẹ - vừa:

Đối với các bạn chỉ có mụn đầu trắng và mụn đầu đen ở mức độ nhẹ, vừa (Exclusively Comedonal Acne Vulgaris ) thì theo khuyến cáo nên điều trị với các thuốc thoa thuốc dẫn xuất của vitamin A- Retinoids.

- Nhóm này bao gồm: Tretinoin, Adapalene, Tazarotene và Trifarotene. Còn đối với các bạn mà da nó thù với nhóm 4 anh em họ nhà vitamin A ( kích ứng da nhiều quá) thì chúng ta có thể thay thế bằng Acid Salicylic và Acid Azelaic.

- Một điều cần lưu ý khi sử dụng thuốc thoa nhóm này là nên sử dụng vào buổi tối, vì một số hoạt chất bị mất tác dụng do bị ánh sáng mặt trời nếu sử dụng vào ban ngày, đồng thời làm da chúng ta tăng nhạy cảm ánh sáng hơn so với bình thường. Nên các bạn cần nhớ chống nắng tốt trong thời gian sử dụng thuốc thoa dẫn xuất vitamin A nhé.

b/. Mụn trứng cá mức độ vừa (Mild Acne Vulgaris):

Còn các bạn mà có mụn sẩn mủ viêm hoặc mụn đầu trắng, đầu đen kèm với mụn sẩn, mủ thì chúng mình nên kết hợp thuốc thoa dẫn xuất vitamin A và thuốc thoa kháng khuẩn các bạn nhẹ. Các thuốc thoa kháng khuẩn được ưu tiên sử dụng bao gồm Benzoyl Peroxide và Clindamycin nè. Một điều lưu ý quan trọng mà các bạn cần nhớ là Benzoyl Peroxide có thể sử dụng đơn độc, trong khi đó anh chàng Clindamycin nên được sử dụng kết hợp với Benzoyl Peroxide để giảm tỷ lệ vi khuẩn đề kháng thuốc nhé.

• Lưu ý: Tretinoin (1 loại thuốc thoa được sử dụng phổ biến trên thị trường) không được dùng chung 1 lần với Benzoyl Peroxide (BPO) nhé vì nó sẽ oxy hóa anh chàng Tretinoin và kích ứng mạnh có thể xảy ra. Cách khắc phúc là chúng ta thoa BPO buổi sáng và Tretinoin buổi tối nếu có chỉ định phối hợp chung.

• Tuy nhiên Adapalene kết hợp với BPO thì hoàn toàn được nha. Trong một vài loại thuốc tụi mình còn thấy hãng bỏ cả 2 ẻm vô cùng luôn á.

Một số thuốc thoa thay thế có thể sử dụng khi bệnh nhân không đáp ứng tốt với các thuốc thoa trên hoặc bị da bị kích ứng quá mức với chúng là: thuốc thoa Dapsone, thuốc thoa Minocycline, thuốc thoa Clascoterone

c/. Mụn mức độ trung bình và nặng (Moderate to severe acne vulgaris):

Các nghiên cứu chỉ ra rằng đối với nhóm này bệnh nhân nên được điều trị sớm với thuốc uống để đạt được hiệu quả tối ưu các bạn nhé. Các thuốc được lựa chọn hàng đầu bao gồm

- Thuốc kháng sinh dạng uống ( ưu tiên nhóm tetracyclines)

- Liệu pháp hóc môn( thuốc tránh thai hoặ c spironolactone)

- Isotretinoin đường uống. Mình thấy Isotretinoin thường được hay kê nhiều nhất trong mụn trứng cá vì chỉ có anh này tác động hẳn lên cả 4 nguyên nhân gây mụn:

• Giảm tăng sinh tế bào sừng ở cổ nang lông ( để không gây bít tắc, làm ứ đọng chất bã nhờn)

• Giảm tiết chất bã nhờn

• Ức chế sự nhân lên của anh vi khuẩn Cutibacterium

• Giảm viêm.

Vậy nên mây Bác thường hay kê^^. Còn lại thuốc kháng sinh khác chỉ tác động vào một yếu tố là ức chế C. Acnes

d/. Adult Acnes (Mụn trứng cá trưởng thành):

Phụ nữ sau 25 tuổi thường hay gặp phải, nó không lên một cách ồ ạt như những loại mụn khác và thường nằm ở vùng hàm, miệng. Hướng điều trị vẫn xem như mụn trứng cá thông thường. Tuy nhiên, đáp ứng bôi thoa thường kém hiệu quả nên thường kết hợp nhiều phương pháp khác.

e/.Các lưu khi sử dụng thuốc uống các bạn cần lưu tâm:

Cái này mấy bạn đọc cho biết hoặc dành cho những bạn muốn tìm hiểu sâu hơn về đường uống. Tuyệt đối không tự ý dùng khi không có kê đơn của bác sĩ nhé.

- Mụn trứng cá kết cụm (Acne Conglobata), trứng cá bọc phát (Acne Fulminans) cần phải được sử dụng đồng thời thuốc uống corticoid kèm theo để giảm tỉ lệ bùng phát mụn do Isotretinoin trong thời gian đầu dùng thuốc. Và khi sử dụng thuốc này thông thường chúng ta cần được sử dụng đủ liều theo cân nặng của nó và một liệu trình thường kéo dài 5-6 tháng. Tuy nhiên sử dụng thuốc này cũng có nhiều tác dụng không mong muốn nên chúng ta cần được chỉ định bởi bác sĩ da liễu cũng như theo dõi sát sao các bạn nhé.

- Các kháng sinh nhóm Tetracycline hay dùng trong mụn trứng cá bao gồm : Doxycycline, Minocycline và Sarecycline, khi bệnh nhân uống thuốc kháng sinh thì cần được kết hợp thuốc thoa Benzoyl Peroxide để giảm tỉ lệ vi khuẩn đề kháng thuốc các bạn nhé.

Một lưu ý quan trọng là Isotretinoin không được dùng chung với các kháng sinh đường uống nhóm Tetracycline ở trên nhé vì nó có thể gây ra tình trạng tăng áp lực trong sọ não.

- Thuốc tránh thai có thể được cân nhắc sử dụng khi bệnh nhân đang trong độ tuổi sinh đẻ và có nhu cầu tránh thai cũng như không có chống chỉ định đối với thuốc uống dạng này nhé.

- Isotretinoin chống chỉ định với phụ nữ đang có thai vì nguy cơ gây quái thai rất cao và tác dụng phụ khá nhiều: đau đầu, khô võng mạc, yếu gan (mấy Bác hay kê thuốc bổ gan đi kèm là vì vậy)

f/. Liệu pháp duy trì (bắt buộc)

Anyway, Có bạn hỏi nhà ½ rằng “em muốn điều trị dứt điểm mụn trứng cá” thì cần nhớ là mụn là một tình trạng mãn tính, kéo dài và hay bị tái phát nên sau khi điều trị khỏi đợt cấp thì ngoài việc duy trì chế độ ăn uống, sinh hoạt điều độ và skin care hợp lý thì các nghiên cứu chỉ ra rằng chúng ta nên dùng thuốc bôi dẫn xuất vitamin A duy trì.

g/.Phương pháp điều trị kết hợp:

Honetlty, để đẩy nhanh quá trình điều trị mụn bôi thoa hoặc uống thuốc thôi đôi khi vẫn “not enough”. Cái khó là có nhiều bạn lờn cả đường bôi và đường uống nên các phương pháp kết hợp này sẽ giúp việc điều trị đẩy nhanh và hiệu quả hơn. Team ½ đã có bài viết đầy đủ bạn tham khảo link dưới đây nhé:

• Lấy nhân mụn chuẩn y khoa

• Led (Light Emitting therapy):

• Chemical Peels

• IPL (Intense Pulse light)

• Mesotherapy ( Meso mụn)

• PDT (Photodynamic therapy): Ở nước ngoài và chưa phổ biến tại Việt Nam. Mình update đây thui. Khi nào phổ biến mình viết ha

• Microneeding (lăn kim): chống chỉ định với mụn viêm nhiều

3/. Thảo luận + theo dõi cá nhân hóa:

Một trong những điều tối quan trọng trong trị mụn là các bạn phải theo tuân thủ nghiêm ngặt theo các hướng dẫn của bác sĩ da liễu nè, chứ các bác dặn một đường mà các bạn làm một nẻo thì sao khỏi mụn được .

Ở bước này thì chúng mình cũng cần thảo luận thêm về mong muốn của các bạn trước khi điều trị ra sao, tư vấn thêm về các liệu trình điều trị và skincare phù hợp với từng bạn riêng chứ không phải bạn nào bị mụn cũng điều trị giống nhau cả đâu ( cái này trong y khoa còn hay gọi là cá nhân hóa nè). Tại ½ ngoài bác sĩ da liễu bạn sẽ có riêng cho mình một skin coach hướng dẫn và theo sát hằng tuần. Bạn muốn lười cũng khó ^^.

Một vài điều mà các bạn cần lưu ý khi trị mụn nhé:

• Để mụn cải thiện thì cần thời gian dài, thông thường từ 2 tới 3 tháng trở lên nè nên các bạn phải kiên trì tuân thủ liệu trình điều trị bác sĩ đã đặt ra từ đầu nhé, chứ không nhiều bạn điều trị có 1-2 tuần không đỡ mà đã bỏ thì tiếc quá.

• Mụn thông thường là tình trạng mãn tính, kéo dài nên sau khi khỏi mụn thì các bạn cũng phải sử dụng thuốc thoa duy trì để tránh em nó mọc lại nhé!

• Không tự nặn mụn: việc tự nặn mụn sai cách và không đảm bảo vô khuẩn có thể khiến cho tình trạng mụn nặng hơn, nguy cơ tạo sẹo cao

4/.Skin care:

Việc chăm sóc da và sử dụng các sản phẩm kèm theo cũng đóng vai trò quan trọng đối với các bạn da mụn nè. Các bạn cần lưu ý các vấn đề sau đây nhé:

• Dùng các sản phẩm làm sạch da dịu nhẹ có độ pH từ 5,5 tới 7 (gần với sinh lí của da bình thường), hạn chế sử dụng các loại xà phòng có độ pH cao (9,10) để tránh tình trạng kích ứng và khô da nè

• Tránh cào gãi mạnh trên da: mát xa nhẹ nhàng với các đầu ngón tay khi làm sạch da. Việc chà xát quá mạng có thể làm mụn viêm nặng hơn và góp phần tạo mụn mới

• Chọn lựa các sản phẩm chăm sóc da và mỹ phẩm không gây bít tắc nang lông dẫn tới hình thành mụn, thông thường các bạn có thể thấy dòng chữ "Noncomedogenic", “Oil Free”, “None- Gleasy” trên sản phẩm.

Tại ½, tụi mình chọn ra cho bạn những sản phẩm của các hãng dược mỹ phẩm nổi tiếng trên thế giới, có nghiên cứu lâm sàng và base khoa học hẳn hoi. Bạn sẽ không phải cô đơn trên hành trình điều trị mụn của mình đâu hén ^^

Bài viết của ½ luôn dài^^, Of course!! Tụi mình đều dành rất nhiều tâm huyết vào nó. Nếu bạn kiên nhẫn đọc tới dòng này thì hẳn bạn đang gặp vấn đề về mụn nặng hoặc dành một tình yêu to lớn với bộ môn khoa học da liễu. Đêm đã khuya, chữ cũng đã dài, team ½ chúc các bạn tìm thấy được phát đồ phù hợp mà nếu khó quá thì thử liên hệ với tụi mình nha.

Love,

Team ½